Cựu Tổng thống Hoa Kỳ Jimmy Carter, người đã qua đời vào tuần này ở tuổi một trăm, để lại một di sản chính sách đối ngoại phong phú và đôi khi khó hiểu mà không có bất kỳ câu chuyện đơn giản nào có thể diễn tả được.
Jimmy Carter, người đã thắng cử tổng thống Hoa Kỳ năm 1976 sau khi phục vụ một nhiệm kỳ với tư cách là thống đốc Georgia, đã mang đến một sự pha trộn kinh nghiệm hỗn tạp. Chúng đã định hình một chính sách đối ngoại không phù hợp với bất kỳ sự phân loại dễ dàng nào.
Carter là một người mới vào nghề chính sách đối ngoại, lý tưởng về những nỗ lực đạt được hòa bình ở Trung Đông và được thúc đẩy bởi đức tin Cơ đốc giáo đã định hình nên sự tập trung mạnh mẽ nhưng không nhất quán của ông vào quyền con người. Tuy nhiên, ông cũng là một Chiến binh Lạnh truyền thống và đẩy lùi ảnh hưởng của Liên Xô. Zbigniew Brzezinski, cố vấn an ninh quốc gia Hoa Kỳ và nhà nghiên cứu Liên Xô, là người cố vấn về các vấn đề đối ngoại và là người bạn tâm giao thân cận nhất của ông tại Nhà Trắng. Và sau khi rời nhiệm sở, Carter đã định nghĩa lại thời kỳ hậu tổng thống thông qua những nỗ lực đáng kể của ông với tư cách là một nhà ngoại giao và nhà nhân đạo.
Sau đây là những điểm nổi bật về chính sách đối ngoại trong sự nghiệp của Carter:
Nâng cao chức vụ Phó Tổng thống
Với tư cách là ứng cử viên tổng thống, Carter thiếu kinh nghiệm về chính quyền liên bang. Do đó, việc đưa Walter Mondale vào làm bạn đồng hành tranh cử là một lựa chọn hợp lý và sáng suốt. Mondale đã phục vụ gần mười bốn năm với tư cách là thượng nghị sĩ Hoa Kỳ từ Minnesota, và ông là thành viên của
Ủy ban Nhà thờ danh giá và nổi tiếng , nơi điều tra các vụ lạm dụng tình báo của nhánh hành pháp. Nhờ ảnh hưởng này, Mondale đã đóng vai trò quan trọng trong việc thuyết phục Đô đốc Stansfield Turner đáng kính phục vụ với tư cách là giám đốc CIA khi Carter buộc phải rút ứng cử viên trước đó của mình khỏi cuộc tranh cử.
Tổng thống Carter đi cùng Phó Tổng thống Walter Mondale tại Trại David, Maryland, vào tháng 11 năm 1979. Marion Trikosko/Getty Images
Đổi lại, Carter đã trao cho Mondale quyền tiếp cận thông tin tình báo chưa từng có đối với một phó tổng thống và đưa ông vào các cuộc họp chính sách đối ngoại với Brzezinski và Ngoại trưởng Cyrus Vance. Điều này tương đương với một sự nâng cao đáng kể so với các nghi lễ truyền thống của chức phó tổng thống, báo trước
tầm quan trọng ngày càng tăng của vị trí này trong các chính quyền sau này. Là một thành viên của Hội đồng An ninh Quốc gia, Mondale là một nhân vật trung tâm trong các cuộc thảo luận chính sách đối ngoại cấp cao, bao gồm các cuộc đàm phán vũ khí hạt nhân với Liên Xô và các cuộc đàm phán hòa bình Ả Rập-Israel.
Hiệp ước Kênh đào Panama năm 1977
Chính quyền Carter bắt đầu nhiệm kỳ của mình với mục đích thiết lập lại và cải thiện quan hệ với các nước Trung và Nam Mỹ. Carter hy vọng xóa bỏ nhận thức rằng Washington đã can thiệp vào công việc của các quốc gia này vì lợi ích riêng của mình.
Quân đội Hoa Kỳ đã kiểm soát Kênh đào Panama - nằm trên một phần lãnh thổ chưa hợp nhất của Hoa Kỳ được gọi là Khu vực Kênh đào - kể từ năm 1903. Vào cuối những năm bảy mươi, có lo ngại rằng nguyên trạng có thể dẫn đến một chiến dịch du kích chống lại các lực lượng Hoa Kỳ tại đó, vì vậy Hội đồng Tham mưu trưởng Liên quân đã đồng ý hỗ trợ các cuộc đàm phán về tương lai của kênh đào. Vào tháng 9 năm 1977, Carter đã hoàn tất các cuộc đàm phán về
hai hiệp ước với nhà lãnh đạo Panama, Tướng Omar Torrijos Herrera. Hiệp ước đầu tiên đảm bảo tính trung lập của tất cả các tàu đi qua kênh đào và trao cho Hoa Kỳ quyền bảo vệ chống lại bất kỳ mối đe dọa nào đối với tính trung lập đó. Hiệp ước thứ hai vạch ra một con đường để Panama kiểm soát kênh đào, bắt đầu bằng việc giải thể Khu vực Kênh đào vào cuối năm 1979 và đạt đến đỉnh điểm là quyền kiểm soát hoàn toàn vào cuối năm 1999.
Carter đã thể hiện sự khéo léo khác thường khi thuyết phục Thượng viện phê chuẩn cả hai hiệp ước. Tuy nhiên, việc Hoa Kỳ rút quân đã khiến phe đối lập của Đảng Cộng hòa tức giận và huy động, những người coi đó là một sự điên rồ về mặt chiến lược. Tại lễ ký kết hiệp ước, Carter đã nói về một Hoa Kỳ đối xử với các quốc gia khác bằng "sự công bằng, không phải vũ lực". Quan hệ Hoa Kỳ-Panama tiếp tục được củng cố mặc dù có căng thẳng về chế độ độc tài 1983–89 của Manuel Noriega, và việc chuyển giao vào đầu thế kỷ diễn ra suôn sẻ.
Hiệp định Trại David năm 1978
Chính sách Trung Đông của Carter bắt đầu với hy vọng về một giải pháp toàn diện cho khu vực. Nó kết thúc với một trong những thành tựu quan trọng và thực tế nhất của ông, một hiệp ước hòa bình giữa Ai Cập và Israel, vốn đã ở trong tình trạng xung đột kể từ năm 1948.
Kế hoạch của tổng thống về các cuộc thảo luận hòa bình giữa Israel và các quốc gia Ả Rập xung quanh có nền tảng từ các cuộc đàm phán đa phương tại Geneva sau Chiến tranh Yom Kippur năm 1973. Các quốc gia Ả Rập coi Washington là một nhà môi giới đáng tin cậy, và các cuộc đàm phán trước đó đã thiết lập mô hình thỏa hiệp “đổi đất lấy hòa bình”.
Có những rào cản to lớn: Jordan khăng khăng đòi Tổ chức Giải phóng Palestine (PLO) phải có mặt tại các cuộc đàm phán, một điều không thể chấp nhận đối với Israel; Jordan, Ả Rập Xê Út và Syria muốn đàm phán như một khối và lo ngại rằng Tổng thống Ai Cập Anwar Sadat, người phải đối mặt với tình hình bất ổn trong nước, sẽ tìm cách đàm phán song phương. Ngoài ra, vì xung đột Ả Rập-Israel tiếp tục diễn ra như một cuộc chiến tranh ủy nhiệm giữa Hoa Kỳ và Liên Xô, nên hai siêu cường phải giải quyết những khác biệt của họ. Trong khi đó, giấc mơ của Carter về Trung Đông phải đối mặt với sự phản đối trong nước—nhiều người trong cộng đồng Do Thái ở Mỹ cảnh giác với đức tin truyền giáo và sự ủng hộ mạnh mẽ của ông đối với quyền của người Palestine.
Hai sự kiện đã ngăn chặn tiến trình Geneva và mở đường cho các cuộc đàm phán song phương giữa Ai Cập và Israel: cuộc bầu cử của Thủ tướng cánh hữu Israel Menachem Begin vào tháng 6 năm 1977 và tuyên bố sau đó của Sadat rằng ông muốn đến thăm Jerusalem và phát biểu trước quốc hội Israel. Sau chuyến thăm Israel của Sadat, các nhóm làm việc từ cả hai nước đã bắt đầu đàm phán, mặc dù sự ngờ vực lẫn nhau đã dẫn đến một khởi đầu không chắc chắn. Carter, với sự giúp đỡ của các cố vấn như Brzezinski và Vance, đã đi lại giữa Begin và Sadat, giữ cho cả hai bên không từ bỏ các cuộc đàm phán.
Vào mùa hè năm 1978, Carter đã giành được sự tin tưởng của cả hai nhà lãnh đạo và sắp xếp một hội nghị thượng đỉnh tại Trại David, một nơi nghỉ dưỡng của tổng thống bên ngoài Washington, DC. Mong muốn mãnh liệt của tổng thống về một thỏa thuận và khả năng kết nối cá nhân với cả Begin và Sadat đã chứng minh là rất quan trọng. Carter đã lãnh đạo các cuộc đàm phán trong hai tuần vào tháng 10 đó, thường gặp riêng hai nhà lãnh đạo; Begin và Sadat không nói chuyện với nhau. Sự kiên trì của Carter đã thắng thế và các
thỏa thuận đạt được là mang tính lịch sử . Israel xuất hiện với một khuôn khổ hòa bình với Ai Cập, sẽ được ký sáu tháng sau đó. Để đổi lại, Begin rút quân đội Israel khỏi Bán đảo Sinai bị chiếm đóng.
Ai Cập và Israel cũng đã ký một thỏa thuận phác thảo một kế hoạch cho một
thỏa thuận hòa bình khu vực lớn hơn , bao gồm một cơ chế để tạo ra một chính quyền tự quản ở Bờ Tây và Dải Gaza. Điều này bắt đầu một quá trình tiếp tục trong các chính quyền George HW Bush và Bill Clinton và kết thúc bằng
Hiệp định Oslo năm 1993 và 1995 , thiết lập sự công nhận lẫn nhau giữa Israel và PLO và vạch ra một con đường để Palestine tự quản ở Bờ Tây và Dải Gaza.
Hoa Kỳ khôi phục quan hệ với Trung Quốc vào năm 1979
Việc Carter bình thường hóa quan hệ với Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa (PRC) đã chứng tỏ là một thời điểm quan trọng đối với chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ tại Châu Á và đặt ra
các điều kiện cho nhiều thập kỷ tới . Hai nước có rất ít liên lạc cho đến đầu những năm 1970, khi chuyến thăm Trung Quốc của Tổng thống Hoa Kỳ Richard Nixon mở ra cơ hội cho các cuộc đàm phán. Các cuộc đàm phán để thiết lập quan hệ chính thức đã bị đóng băng trong nhiều năm khi Carter nhậm chức, nhưng ông đã nhanh chóng chấp thuận các kế hoạch để tiến lên phía trước.
Lãnh đạo Trung Quốc Đặng Tiểu Bình vỗ tay trong bài phát biểu của Carter tại Nhà Trắng vào tháng 1 năm 1979. Thư viện Quốc hội
Vào ngày 1 tháng 1 năm 1979, hai nước chính thức công nhận lẫn nhau, trao đổi đại sứ và mở đại sứ quán. Hoa Kỳ cũng chính thức thừa nhận lập trường của Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa rằng có "một Trung Quốc" bao gồm Đài Loan, một chính sách mà Hoa Kỳ vẫn duy trì cho đến ngày nay. Ngoài ra, chính quyền Carter đã đồng ý cắt đứt hiệp ước phòng thủ chung với Đài Loan nhưng vẫn tiếp tục ủng hộ hòn đảo này một cách không chính thức. Quyết định đó đã vấp phải sự phản đối từ Quốc hội, nơi đã thông qua Đạo luật Quan hệ Đài Loan (TRA), một trong những văn bản quan trọng trong hoạt động giám sát chính sách đối ngoại của quốc hội. TRA, mà Carter đã ký, yêu cầu Hoa Kỳ
cung cấp vũ khí phòng thủ cho Đài Loan và "duy trì năng lực chống lại" mọi nỗ lực bằng vũ lực hoặc cưỡng ép nhằm gây tổn hại đến an ninh của Đài Loan và người dân Đài Loan.
