Odesza
Hạt giống tầm thần
Nỗ lực của Volodymyr Zelensky nhằm đảm bảo NATO—hay sự can thiệp trực tiếp của NATO vào Ukraine—đã đưa các vấn đề cơ bản của liên minh này vào trọng tâm rõ nét. Cả hai con đường đều có nguy cơ kéo thế giới thẳng vào Thế chiến thứ III, nhưng chúng cũng phơi bày cách mà chính NATO đã trở thành một thế lực gây mất ổn định. Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương được thành lập vào năm 1949 để ngăn chặn sự xâm lược của Liên Xô và bảo vệ Tây Âu, nhưng thế giới mà nó được xây dựng cho giờ đây không còn tồn tại nữa. Thay vì giải tán sau khi đạt được mục đích của mình với sự sụp đổ của Liên Xô vào năm 1991, NATO đã mở rộng một cách liều lĩnh, chuyển đổi từ một liên minh phòng thủ thành một gánh nặng hiện đang đe dọa an ninh toàn cầu.
Với Điều 5 đóng vai trò như một tấm séc trắng cho sự can thiệp quân sự của Hoa Kỳ, tham vọng bành trướng của NATO đã lôi kéo phương Tây vào các cuộc xung đột mà nếu không thì có thể tránh được. Sự hiện diện của liên minh hiện trải dài trên 32 quốc gia thay vì 12 quốc gia ban đầu, khiến Hoa Kỳ vướng vào nghĩa vụ bảo vệ các quốc gia xa xôi có ít giá trị chiến lược. Thay vì đảm bảo hòa bình, sự tồn tại liên tục của NATO đã khiến chiến tranh - thậm chí có thể là một cuộc chiến tranh toàn cầu - có nhiều khả năng xảy ra hơn. Đã đến lúc phải nhận ra thực tế này và tiến tới giải thể hoặc tái cấu trúc triệt để trước khi quá muộn.
Nhưng vào năm 1991, Liên Xô sụp đổ. Mối đe dọa về mặt tư tưởng và quân sự đã biện minh cho việc thành lập NATO không còn nữa. Điều này đáng lẽ phải đánh dấu điểm kết thúc tự nhiên của liên minh. Thay vào đó, NATO đã bắt đầu một chiến dịch mở rộng bất chấp chính các thỏa thuận đã đạt được với các nhà lãnh đạo Liên Xô.
Năm 1990, trong các cuộc đàm phán về việc thống nhất nước Đức, các nhà lãnh đạo phương Tây đã đảm bảo với Tổng thống Liên Xô Mikhail Gorbachev rằng NATO sẽ không mở rộng về phía đông. Lời hứa bằng lời này là một yếu tố quan trọng trong thỏa thuận của Moscow cho phép Đức thống nhất dưới ảnh hưởng của phương Tây. Tuy nhiên, trong vòng một thập kỷ, NATO đã tiếp nhận các quốc gia thuộc Hiệp ước Warsaw cũ, đưa Ba Lan, Hungary và Cộng hòa Séc vào năm 1999. Đây chỉ là khởi đầu. Đến năm 2004, NATO đã mở rộng hơn nữa, kết nạp Estonia, Latvia, Lithuania, Bulgaria, Romania, Slovakia và Slovenia - xâm phạm trực tiếp biên giới của Nga. Sau đó, vào năm 2008, Tổng thống George W. Bush đã vượt qua điều mà Bill Burns - giám đốc CIA tương lai của Joe Biden - gọi là "lằn ranh đỏ sáng nhất" đối với Điện Kremlin. Trong tuyên bố Bucharest, Bush tuyên bố , "Hôm nay chúng tôi đã nhất trí rằng các quốc gia này sẽ trở thành thành viên của NATO", mở rộng lời hứa gia nhập NATO cho Gruzia và Ukraine. NATO tiếp tục mở rộng bằng cách kết nạp Albania và Croatia vào năm 2009, Montenegro vào năm 2017, Bắc Macedonia vào năm 2020 và gần đây nhất là Phần Lan và Thụy Điển vào năm 2023.
Mỗi quốc gia thành viên mới đều trở thành điểm nóng xung đột tiềm tàng, làm tăng khả năng xảy ra xung đột giữa NATO và Nga.
Moscow coi những động thái này là sự phản bội trực tiếp và bắt đầu định hình lại tư thế quân sự của mình cho phù hợp. Cuộc chiến tranh năm 2008 ở Georgia và việc sáp nhập Crimea năm 2014 đều là một phần phản ứng trước sự hiện diện ngày càng tăng của NATO trong phạm vi ảnh hưởng lịch sử của Nga. Đến năm 2022, khi Nga xâm lược Ukraine, các chính sách bành trướng của NATO đã góp phần tạo nên một thùng thuốc súng địa chính trị.
Chiến dịch Serbia củng cố nỗi lo sợ của Nga rằng NATO không chỉ là một hiệp ước an ninh mà còn là công cụ thống trị của phương Tây. Nó cũng chứng minh rằng NATO sẵn sàng hành động đơn phương, bất chấp luật pháp quốc tế bất cứ khi nào luật pháp quốc tế phù hợp với mục tiêu của mình. Việc ném bom Serbia là một cái nhìn thoáng qua về tương lai của NATO: một liên minh đã tồn tại lâu hơn sứ mệnh ban đầu và hiện đang tìm kiếm các mục tiêu mới để biện minh cho sự tồn tại liên tục của mình.
Việc các thành viên NATO và phương Tây rộng lớn hơn sau này công nhận nền độc lập của Kosovo—mặc dù Kosovo là một phần hợp pháp của Serbia theo luật pháp quốc tế—chỉ xác nhận quan điểm của Moscow rằng phương Tây chơi theo luật của riêng mình khi thuận tiện. Làm sao người ta có thể ăn mừng nền độc lập của Kosovo trong khi lên án Crimea, nơi, không giống như Kosovo, về mặt lịch sử là một phần của Nga? Người ta không thể—và Moscow đã hành động theo cách đó.
Hãy xem xét các quốc gia vùng Baltic—mỗi quốc gia có năng lực quân sự tối thiểu nhưng lại nắm giữ sức mạnh để kéo Hoa Kỳ vào một cuộc chiến tranh với Nga. Một tranh chấp biên giới, một sự khiêu khích, hoặc thậm chí là một tai nạn liên quan đến một quốc gia NATO có thể gây ra một phản ứng quân sự toàn diện, châm ngòi cho một cuộc xung đột vượt xa những gì những người soạn thảo ban đầu của Điều 5 hình dung. Cựu thủ tướng Estonia, Kaja Kallas—hiện là một quan chức Liên minh châu Âu không được bầu—đã không ngừng đánh trống chiến tranh, thậm chí bây giờ vẫn thúc đẩy việc Ukraine gia nhập NATO. Đất nước của bà chỉ có 1,3 triệu dân—bằng kích thước của San Diego—nhưng bà ở đây, đang tạo dáng để tiếp quản thế giới. Nếu không có sự đảm bảo an ninh của NATO, các chính trị gia châu Âu như Kallas sẽ phải suy nghĩ rất lâu và kỹ trước khi áp dụng lập trường hiếu chiến như vậy. Thay vì là giải pháp cho bất cứ điều gì, bản thân NATO đã trở thành vấn đề.
Đây không chỉ là giả thuyết. Cuộc chiến ở Ukraine đã chứng minh tình hình an ninh mong manh như thế nào. Nếu Ukraine là thành viên NATO, thùng thuốc súng có thể đã bùng nổ sớm hơn nhiều—cho dù là do khiêu khích, tính toán sai lầm hay một cuộc khủng hoảng được tạo ra. Với sự mở rộng liên tục của NATO, chỉ còn là vấn đề thời gian trước khi một kịch bản như vậy diễn ra.
Hơn nữa, vũ khí hạt nhân đã tồn tại ở châu Âu. Vương quốc Anh và Pháp đều duy trì kho vũ khí hạt nhân độc lập. Nếu NATO bị giải thể, các quốc gia châu Âu có thể thiết lập các thỏa thuận an ninh mới sử dụng các biện pháp răn đe hiện có mà không cần mỗi quốc gia phải tự phát triển. Tuyên bố rằng việc giải thể NATO sẽ dẫn đến sự gia tăng các quốc gia nhỏ có vũ khí hạt nhân vừa không thực tế vừa bỏ qua các giải pháp thay thế hiện có.
Một thực tế không thể tránh khỏi khác là NATO tồn tại chủ yếu bằng chi phí của Hoa Kỳ. Hoa Kỳ đóng góp hơn 70% chi tiêu quốc phòng của liên minh, trong khi các quốc gia châu Âu liên tục không đáp ứng được yêu cầu khiêm tốn là 2% GDP cho tài trợ quân sự. Sự mất cân bằng này đã tạo ra một hệ thống mà người nộp thuế Hoa Kỳ tài trợ cho an ninh của châu Âu, cho phép các quốc gia châu Âu tài trợ không đủ cho quân đội của họ trong khi vẫn được hưởng lợi từ sự bảo vệ của Hoa Kỳ.
Động lực này là không bền vững. Hoa Kỳ hiện được kỳ vọng sẽ bảo vệ các quốc gia có năng lực quân sự tối thiểu chống lại các đối thủ như Nga hoặc Trung Quốc—những thế lực lấn át các thành viên yếu hơn của NATO. Khi liên minh phát triển, trách nhiệm tài chính và chiến lược của Hoa Kỳ cũng tăng theo.
Con đường tốt nhất để tiến lên phía trước là giải thể NATO và thay thế nó bằng các thỏa thuận quân sự tạm thời được thiết kế riêng cho các mối đe dọa cụ thể, thay vì bám vào khuôn khổ Chiến tranh Lạnh đã lỗi thời. Liên minh châu Âu từ lâu đã nói về việc chịu trách nhiệm lớn hơn đối với an ninh khu vực, nhưng thành tích của họ cho thấy ít hơn nhiều ngoài lời nói suông. Ngay cả khi châu Âu bắt đầu đầu tư quân sự nghiêm túc ngày hôm nay, sẽ mất nhiều năm để xây dựng một thế trận phòng thủ đáng tin cậy. Trong thời gian chờ đợi—hoặc nếu châu Âu không bao giờ đạt đến điểm đó—một thế giới không có NATO ít nhất sẽ buộc các nhà lãnh đạo của mình phải hành động có trách nhiệm trong phạm vi giới hạn của chính họ.
NATO được tạo ra cho một thế giới không còn tồn tại nữa. Những gì bắt đầu như một liên minh phòng thủ cần thiết đã trở thành một gánh nặng, kéo Hoa Kỳ vào các cuộc xung đột và làm tăng nguy cơ chiến tranh toàn cầu. Kể từ năm 1991, các chính sách bành trướng của nó không chỉ không đảm bảo được hòa bình mà còn tích cực thúc đẩy sự bất ổn.
Đã đến lúc phải thừa nhận rằng NATO không còn bảo vệ an ninh phương Tây nữa mà đang làm suy yếu nó.
Với Điều 5 đóng vai trò như một tấm séc trắng cho sự can thiệp quân sự của Hoa Kỳ, tham vọng bành trướng của NATO đã lôi kéo phương Tây vào các cuộc xung đột mà nếu không thì có thể tránh được. Sự hiện diện của liên minh hiện trải dài trên 32 quốc gia thay vì 12 quốc gia ban đầu, khiến Hoa Kỳ vướng vào nghĩa vụ bảo vệ các quốc gia xa xôi có ít giá trị chiến lược. Thay vì đảm bảo hòa bình, sự tồn tại liên tục của NATO đã khiến chiến tranh - thậm chí có thể là một cuộc chiến tranh toàn cầu - có nhiều khả năng xảy ra hơn. Đã đến lúc phải nhận ra thực tế này và tiến tới giải thể hoặc tái cấu trúc triệt để trước khi quá muộn.
Nhiệm vụ của NATO kết thúc vào năm 1991
Khi NATO được thành lập, mục đích của nó rất đơn giản: để cân bằng ảnh hưởng của Liên Xô ở châu Âu. Liên minh này dựa trên một tiền đề đơn giản—phòng thủ chung theo Điều 5, quy định rằng một cuộc tấn công vào một thành viên là một cuộc tấn công vào tất cả. Sự sắp xếp an ninh tập thể này hoạt động như một biện pháp ngăn chặn sự xâm lược của Liên Xô, đảm bảo rằng bất kỳ cuộc tấn công nào vào Tây Âu sẽ gây ra phản ứng toàn diện từ Hoa Kỳ và các đồng minh của nước này.Nhưng vào năm 1991, Liên Xô sụp đổ. Mối đe dọa về mặt tư tưởng và quân sự đã biện minh cho việc thành lập NATO không còn nữa. Điều này đáng lẽ phải đánh dấu điểm kết thúc tự nhiên của liên minh. Thay vào đó, NATO đã bắt đầu một chiến dịch mở rộng bất chấp chính các thỏa thuận đã đạt được với các nhà lãnh đạo Liên Xô.
Năm 1990, trong các cuộc đàm phán về việc thống nhất nước Đức, các nhà lãnh đạo phương Tây đã đảm bảo với Tổng thống Liên Xô Mikhail Gorbachev rằng NATO sẽ không mở rộng về phía đông. Lời hứa bằng lời này là một yếu tố quan trọng trong thỏa thuận của Moscow cho phép Đức thống nhất dưới ảnh hưởng của phương Tây. Tuy nhiên, trong vòng một thập kỷ, NATO đã tiếp nhận các quốc gia thuộc Hiệp ước Warsaw cũ, đưa Ba Lan, Hungary và Cộng hòa Séc vào năm 1999. Đây chỉ là khởi đầu. Đến năm 2004, NATO đã mở rộng hơn nữa, kết nạp Estonia, Latvia, Lithuania, Bulgaria, Romania, Slovakia và Slovenia - xâm phạm trực tiếp biên giới của Nga. Sau đó, vào năm 2008, Tổng thống George W. Bush đã vượt qua điều mà Bill Burns - giám đốc CIA tương lai của Joe Biden - gọi là "lằn ranh đỏ sáng nhất" đối với Điện Kremlin. Trong tuyên bố Bucharest, Bush tuyên bố , "Hôm nay chúng tôi đã nhất trí rằng các quốc gia này sẽ trở thành thành viên của NATO", mở rộng lời hứa gia nhập NATO cho Gruzia và Ukraine. NATO tiếp tục mở rộng bằng cách kết nạp Albania và Croatia vào năm 2009, Montenegro vào năm 2017, Bắc Macedonia vào năm 2020 và gần đây nhất là Phần Lan và Thụy Điển vào năm 2023.
Mỗi quốc gia thành viên mới đều trở thành điểm nóng xung đột tiềm tàng, làm tăng khả năng xảy ra xung đột giữa NATO và Nga.
Moscow coi những động thái này là sự phản bội trực tiếp và bắt đầu định hình lại tư thế quân sự của mình cho phù hợp. Cuộc chiến tranh năm 2008 ở Georgia và việc sáp nhập Crimea năm 2014 đều là một phần phản ứng trước sự hiện diện ngày càng tăng của NATO trong phạm vi ảnh hưởng lịch sử của Nga. Đến năm 2022, khi Nga xâm lược Ukraine, các chính sách bành trướng của NATO đã góp phần tạo nên một thùng thuốc súng địa chính trị.
NATO chuyển sang chiến tranh tấn công
Không chỉ có sự mở rộng của NATO—bản thân liên minh cũng thay đổi. Sự can thiệp vào Nam Tư năm 1999 đánh dấu một bước ngoặt quan trọng. Ban đầu được thành lập như một liên minh phòng thủ, NATO đã từ bỏ tiền đề đó khi phát động một chiến dịch ném bom tấn công chống lại Serbia. Được tiến hành mà không có sự chấp thuận của Liên Hợp Quốc, hoạt động này đã tạo ra tiền lệ cho NATO hành động ngoài nhiệm vụ được cho là của mình. Không còn chỉ ngăn chặn sự xâm lược, NATO đã trở thành một kẻ xâm lược.Chiến dịch Serbia củng cố nỗi lo sợ của Nga rằng NATO không chỉ là một hiệp ước an ninh mà còn là công cụ thống trị của phương Tây. Nó cũng chứng minh rằng NATO sẵn sàng hành động đơn phương, bất chấp luật pháp quốc tế bất cứ khi nào luật pháp quốc tế phù hợp với mục tiêu của mình. Việc ném bom Serbia là một cái nhìn thoáng qua về tương lai của NATO: một liên minh đã tồn tại lâu hơn sứ mệnh ban đầu và hiện đang tìm kiếm các mục tiêu mới để biện minh cho sự tồn tại liên tục của mình.
Việc các thành viên NATO và phương Tây rộng lớn hơn sau này công nhận nền độc lập của Kosovo—mặc dù Kosovo là một phần hợp pháp của Serbia theo luật pháp quốc tế—chỉ xác nhận quan điểm của Moscow rằng phương Tây chơi theo luật của riêng mình khi thuận tiện. Làm sao người ta có thể ăn mừng nền độc lập của Kosovo trong khi lên án Crimea, nơi, không giống như Kosovo, về mặt lịch sử là một phần của Nga? Người ta không thể—và Moscow đã hành động theo cách đó.
Điều 5: Một cam kết nguy hiểm
Khía cạnh nguy hiểm nhất của NATO là Điều 5, điều này buộc Hoa Kỳ phải bảo vệ bất kỳ quốc gia thành viên nào bị tấn công. Mặc dù ban đầu được thiết kế như một biện pháp răn đe, điều khoản này đã biến thành một tấm séc trắng, khuyến khích hành vi liều lĩnh của các quốc gia NATO nhỏ hơn biết rằng họ có thể dựa vào sự can thiệp của quân đội Hoa Kỳ.Hãy xem xét các quốc gia vùng Baltic—mỗi quốc gia có năng lực quân sự tối thiểu nhưng lại nắm giữ sức mạnh để kéo Hoa Kỳ vào một cuộc chiến tranh với Nga. Một tranh chấp biên giới, một sự khiêu khích, hoặc thậm chí là một tai nạn liên quan đến một quốc gia NATO có thể gây ra một phản ứng quân sự toàn diện, châm ngòi cho một cuộc xung đột vượt xa những gì những người soạn thảo ban đầu của Điều 5 hình dung. Cựu thủ tướng Estonia, Kaja Kallas—hiện là một quan chức Liên minh châu Âu không được bầu—đã không ngừng đánh trống chiến tranh, thậm chí bây giờ vẫn thúc đẩy việc Ukraine gia nhập NATO. Đất nước của bà chỉ có 1,3 triệu dân—bằng kích thước của San Diego—nhưng bà ở đây, đang tạo dáng để tiếp quản thế giới. Nếu không có sự đảm bảo an ninh của NATO, các chính trị gia châu Âu như Kallas sẽ phải suy nghĩ rất lâu và kỹ trước khi áp dụng lập trường hiếu chiến như vậy. Thay vì là giải pháp cho bất cứ điều gì, bản thân NATO đã trở thành vấn đề.
Đây không chỉ là giả thuyết. Cuộc chiến ở Ukraine đã chứng minh tình hình an ninh mong manh như thế nào. Nếu Ukraine là thành viên NATO, thùng thuốc súng có thể đã bùng nổ sớm hơn nhiều—cho dù là do khiêu khích, tính toán sai lầm hay một cuộc khủng hoảng được tạo ra. Với sự mở rộng liên tục của NATO, chỉ còn là vấn đề thời gian trước khi một kịch bản như vậy diễn ra.
Huyền thoại về sự phổ biến vũ khí hạt nhân
Một lập luận phản đối việc giải thể NATO là nếu không có sự đảm bảo an ninh của Hoa Kỳ, các quốc gia nhỏ ở châu Âu sẽ tìm kiếm vũ khí hạt nhân để tự vệ. Tuyên bố này bỏ qua những thách thức to lớn của việc xây dựng kho vũ khí hạt nhân. Phát triển vũ khí hạt nhân là một nỗ lực cực kỳ phức tạp, tốn kém và đòi hỏi nhiều nguồn lực. Mặc dù các nguyên tắc khoa học cơ bản đằng sau phản ứng phân hạch và tổng hợp hạt nhân đã được hiểu rõ, nhưng việc chuyển đổi kiến thức đó thành vũ khí chức năng đòi hỏi phải vượt qua các rào cản đáng kể về mặt kỹ thuật, tài chính và hậu cần. Chúng ta đều đã thấy quá trình này kéo dài và khó khăn như thế nào đối với Iran, mặc dù đã nỗ lực và hỗ trợ từ bên ngoài trong nhiều thập kỷ.Hơn nữa, vũ khí hạt nhân đã tồn tại ở châu Âu. Vương quốc Anh và Pháp đều duy trì kho vũ khí hạt nhân độc lập. Nếu NATO bị giải thể, các quốc gia châu Âu có thể thiết lập các thỏa thuận an ninh mới sử dụng các biện pháp răn đe hiện có mà không cần mỗi quốc gia phải tự phát triển. Tuyên bố rằng việc giải thể NATO sẽ dẫn đến sự gia tăng các quốc gia nhỏ có vũ khí hạt nhân vừa không thực tế vừa bỏ qua các giải pháp thay thế hiện có.
Một thực tế không thể tránh khỏi khác là NATO tồn tại chủ yếu bằng chi phí của Hoa Kỳ. Hoa Kỳ đóng góp hơn 70% chi tiêu quốc phòng của liên minh, trong khi các quốc gia châu Âu liên tục không đáp ứng được yêu cầu khiêm tốn là 2% GDP cho tài trợ quân sự. Sự mất cân bằng này đã tạo ra một hệ thống mà người nộp thuế Hoa Kỳ tài trợ cho an ninh của châu Âu, cho phép các quốc gia châu Âu tài trợ không đủ cho quân đội của họ trong khi vẫn được hưởng lợi từ sự bảo vệ của Hoa Kỳ.
Động lực này là không bền vững. Hoa Kỳ hiện được kỳ vọng sẽ bảo vệ các quốc gia có năng lực quân sự tối thiểu chống lại các đối thủ như Nga hoặc Trung Quốc—những thế lực lấn át các thành viên yếu hơn của NATO. Khi liên minh phát triển, trách nhiệm tài chính và chiến lược của Hoa Kỳ cũng tăng theo.
Con đường phía trước: Giải thể
Nghe có vẻ trái ngược với trực giác, nhưng NATO là gốc rễ của nhiều vấn đề an ninh toàn cầu ngày nay, và việc giải thể NATO sẽ khiến thế giới an toàn hơn. Nếu không có sự đảm bảo an ninh bằng séc trắng của Mỹ, các quốc gia sẽ buộc phải hành động có trách nhiệm và ngoại giao hơn thay vì tham gia vào trò chơi liều lĩnh bên miệng hố chiến tranh. Điều này không có nghĩa là Hoa Kỳ sẽ không hỗ trợ các đồng minh và bạn bè của mình nếu cần thiết—suy cho cùng, họ đã cứu châu Âu khỏi hai cuộc chiến tranh thế giới trước khi NATO ra đời. Nhưng điều đó sẽ chấm dứt sự vô trách nhiệm, buộc các quốc gia châu Âu phải hành động như những người trưởng thành—chính xác là những gì cần thiết khi giới tinh hoa châu Âu tăng cường chiến tranh ở Ukraine.Con đường tốt nhất để tiến lên phía trước là giải thể NATO và thay thế nó bằng các thỏa thuận quân sự tạm thời được thiết kế riêng cho các mối đe dọa cụ thể, thay vì bám vào khuôn khổ Chiến tranh Lạnh đã lỗi thời. Liên minh châu Âu từ lâu đã nói về việc chịu trách nhiệm lớn hơn đối với an ninh khu vực, nhưng thành tích của họ cho thấy ít hơn nhiều ngoài lời nói suông. Ngay cả khi châu Âu bắt đầu đầu tư quân sự nghiêm túc ngày hôm nay, sẽ mất nhiều năm để xây dựng một thế trận phòng thủ đáng tin cậy. Trong thời gian chờ đợi—hoặc nếu châu Âu không bao giờ đạt đến điểm đó—một thế giới không có NATO ít nhất sẽ buộc các nhà lãnh đạo của mình phải hành động có trách nhiệm trong phạm vi giới hạn của chính họ.
NATO được tạo ra cho một thế giới không còn tồn tại nữa. Những gì bắt đầu như một liên minh phòng thủ cần thiết đã trở thành một gánh nặng, kéo Hoa Kỳ vào các cuộc xung đột và làm tăng nguy cơ chiến tranh toàn cầu. Kể từ năm 1991, các chính sách bành trướng của nó không chỉ không đảm bảo được hòa bình mà còn tích cực thúc đẩy sự bất ổn.
Đã đến lúc phải thừa nhận rằng NATO không còn bảo vệ an ninh phương Tây nữa mà đang làm suy yếu nó.
